De energietransitie komt in gevaar door een tekort aan technici en andere professionals die een rol spelen in sectoren die in deze transitie moeten voorgaan. Om dat probleem op te lossen, wordt steeds vaker een beroep op de hbo-centres of expertise gedaan. Ook op landelijk niveau.

Het aantal banen in de duurzame-energiesector stijgt hard. In 2008 waren in Nederland 35.000 voltijdbanen in hernieuwbare energie en energiebesparing. In 2017 waren dit er al 54.000, becijferde het Centraal Bureau voor de Statistiek. Daar moeten banen die te maken hebben met het aanleggen en onderhouden van elektriciteitsnetwerken nog bij worden opgeteld.

Alles wijst erop dat de vraag naar werknemers, die verstand hebben van actuele energievraagstukken, de komende jaren blijft groeien. Waar een paar jaar geleden nog nagedacht werd over de manier waarop Nederland zou moeten verduurzamen, zijn nu duidelijke transitiepaden afgesproken. Nederland bouwt massaal windmolenparken op zee, vanaf 2030 mogen geen nieuwe auto’s met verbrandingsmotor meer verkocht worden en Nederland moet op korte termijn van het aardgas af.

Personeelstekort steeds dringender probleem
Om die doelen te halen, is nu actie nodig. En om die actie te ondernemen, zijn voldoende mensen nodig. Daar ligt een grote uitdaging. De snelle banengroei en de vergrijzing legt een prangend vraagstuk bloot: hoe zorgen we dat voldoende mensen worden opgeleid voor de energiebranche? Energiebedrijven, en ander soort bedrijven die zich bezighouden met energievraagstukken, hebben een groeiend tekort aan technici.

Om die vraag te beantwoorden, wordt onder andere een beroep gedaan op centres of expertise. De publiek-private samenwerkingsverbanden vanuit het hbo, die een publieke financieringsbijdrage ontvangen vanuit het ministerie van OCW, hebben zich vanaf 2013 structureel verbonden met regionale bedrijfspartners. Hun opdracht destijds: samen met bedrijven en overheden zorgen voor meer én beter opgeleide professionals; en zorgen dat er wordt bijgedragen aan noodzakelijke innovaties. Deze missie zorgde niet alleen voor een constructieve dialoog tussen kennisinstellingen en bedrijven, maar ook voor langdurige commitment van de deelnemende partijen.

Onderwijs wordt niet meer ontwikkeld door onderwijsinstellingen voor de beroepspraktijk, maar mét beroepspraktijk. Deze manier van samenwerken, heeft veel nieuwe onderwijsconcepten opgeleverd die – in veel gevallen – zijn toegespitst op acute vragen uit het bedrijfsleven. De samenwerkingsverbanden zetten niet alleen in op het creëren van meer instroom van studenten, maar ook op mensen die direct aan het werk kunnen.

Kortetermijnoplossingen voor personeelstekort
Het Sustainable Electrical Centre of Expertise richt zich met name op nieuwe doelgroepen. Waar traditioneel vooral werklozen worden gezien als potentiële zij-instroomkandidaten voor omscholingstrajecten, focust dit centre of expertise zich met name op mensen die niet tevreden zijn met hun plek op de arbeidsmarkt. Zij hebben een vooropleiding waarmee ze toelaatbaar zijn voor een technische hbo-studie maar werken nu ver onder hun niveau, vanwege een incourant diploma of vroegtijdig afgebroken studie. Techniektalent, dat graag een kans krijgt om opgeleid te worden tot ingenieur en aan de slag wil in de duurzame energiebranche.

Voorbeeld van zo’n traject is Werken en Leren met Energie, waarbij zij-instromers een 2- of 4-jarige deeltijdopleiding Elektrotechniek, Werktuigbouwkunde of Installatietechniek starten en tegelijkertijd betaald aan de slag gaan bij een partnerbedrijf. Een ander voorbeeld is het Operational Network Trainee-programma, waarbij praktisch ingestelde havisten aan de slag gaan bij netwerkbedrijf Alliander en een deeltijdopleiding op de HAN volgen. Jongens en meisjes die geen voltijds hbo-techniekopleiding willen doen, maar wel een deeltijdopleiding met een betaald traineeship. Dit onderwijsprogramma voorkomt studie-uitval en levert snel arbeidscapaciteit op voor dit energiedistributiebedrijf.

‘Wat je moet doen voor de komende jaren is nieuwe leerarrangementen implementeren. Dus associate degrees aanbieden, zij-instromers aanspreken en internationale studenten een plek aanbieden’, zegt Hammink. En, drukt de programmamanager op het hart, de verantwoordelijkheid ligt niet alleen bij onderwijsinstellingen. Bedrijven met personeelstekorten kunnen allerlei stappen zetten om die tekorten te verkleinen. ‘Stuur je medewerkers naar een associate degree-opleiding, een cursus of neem een paar leerwerkers aan; of begeleid groepjes voltijdstudenten vroeg in hun studie met een uitdagende energieopdracht.’

Hbo-Centres of expertise zijn belangrijk voor het nationaal klimaatakkoord
De noodzaak van publiek-privaat samenwerken, ten behoeve van voldoende arbeidscapaciteit, werd gevoeld tijdens de onderhandelingen van het nationaal klimaatakkoord. Het hoger beroepsonderwijs werd in de taakgroep “arbeidsmarkt en scholing” vertegenwoordigd door Tinus Hammink, programmamanager van het Sustainable Electrical Energy Centre of Expertise. In het akkoord is overeengekomen hoe belanghebbende partijen een rol gaan spelen in de human capital agenda.

Waar de hbo-centres of expertise zich voorheen vooral beperkten tot de regionale arbeidsmarkt is het volgens Hammink belangrijk dat regionaal opgedane kennis ook landelijk wordt gedeeld en ingezet; daartoe hebben hbo-instellingen zich verenigd in het landelijke initiatief de Uitdaging. Elke hogeschool kan, op basis van het nationaal klimaatakkoord, implementeren wat in zijn regio relevant is. Kortom: hogescholen gaan beter samenwerken om deze grote maatschappelijke opgave tot een succes te maken. Hammink: ‘De focus is er, we weten wat er moet gebeuren. Nu vooral: opschalen en versnellen.’

Ontwerp van het Klimaatakkoord
Benieuwd naar het resultaat van de klimaatonderhandelingen? Download het Ontwerp van het Klimaatakkoord op de website van de Sociaal Economische Raad.