Na voor het eerst een groot windpark zonder subsidie te hebben aanbesteed, wil minister Wiebes nu een stap verder gaan: veilingen. Exploitanten moeten betalen om een park te mogen bouwen. De windsector waarschuwt voor een tulpenmanie. Sterker nog: echt subsidieloos is voorlopig niet eens haalbaar.
Windmolens in Nederland draaien niet op wind. Die draaien op subsidie.’ Het is een beruchte uitspraak van Mark Rutte uit 2010, die hem op veel kritiek kwam te staan. Zijn ongelijk leek dit voorjaar ook echt te worden bewezen: Nuon-moeder Vattenfall won de aanbesteding om een groot windpark voor de Nederlandse kust aan te leggen, zonder daarvoor subsidie te krijgen. Een primeur. Milieuorganisatie Greenpeace riep het kabinet onmiddellijk op tot een verdubbeling van de ambities van wind op zee: 'Dit succes smaakt naar meer.'
Windparkbouwers vrezen tulpenmanie als Wiebes gaat veilen
Na voor het eerst een groot windpark zonder subsidie te hebben aanbesteed, wil minister Wiebes nu een stap verder gaan: veilingen.Exploitanten moeten betalen om een park te mogen bouwen. De windsector waarschuwt voor een tulpenmanie. Sterker nog: echt subsidieloos is voorlopig niet eens haalbaar.
'Windmolens in Nederland draaien niet op wind. Die draaien op subsidie.’ Het is een beruchte uitspraak van Mark Rutte uit 2010, die hem op veel kritiek kwam te staan. Zijn ongelijk leek dit voorjaar ook echt te worden bewezen: Nuon-moeder Vattenfall won de aanbesteding om een groot windpark voor de Nederlandse kust aan te leggen, zonder daarvoor subsidie te krijgen. Een primeur. Milieuorganisatie Greenpeace riep het kabinet onmiddellijk op tot een verdubbeling van de ambities van wind op zee: 'Dit succes smaakt naar meer.'
Maar nog geen half jaar later ligt de industrie in de clinch met het ministerie van Economische Zaken & Klimaat over de vraag of het bouwen van windparken eigenlijk wel al helemaal zonder subsidie kan. De regering denkt na het succes van de eerste subsidievrije biedingen van wel.
Sterker nog, minister Eric Wiebes denkt er zelfs aan windgebieden te veilen. Hij stuurt binnenkort een voorstel om de wet Windenergie op zee te wijzigen naar de Tweede Kamer, waarin veilingen eenserieuze optie worden. Dat betekent dat een exploitant in de toekomst wellicht geld moet betalen, in plaats van subsidie te krijgen om een windpark op te zetten.
Of de eerstvolgende aanbesteding onder het nieuwe regime gaat vallen is nog niet bekend. Vrijdag stuurt Wiebes waarschijnlijk een brief naar de Tweede Kamer over de eerstvolgende windpark-aanbesteding: Hollandse Kust Zuid III en IV.
Onbedoelde effecten
De windenergiebranche is niet blij met Wiebes wetswijziging. In een reactie daarop schrijft belangenorganisatie NWEA dat ‘hoewel de eerste drie aanbestedingen succesvol zijn geweest in het verlagen van de kosten en zelfs hebben geresulteerd in subsidievrije biedingen' dat zij wil 'waken voor de veronderstelling dat nieuwe windparken geen vorm van inkomstenbescherming meer nodig hebben'. Anders gezegd, de branche heeft nog steeds overheidssteun nodig.
Hans Timmers, voorzitter van de NWEA, waarschuwt voor onbedoelde effecten van het wetsvoorstel. ‘Ik denk dat Wiebes het risico loopt zijn duurzame doelstellingen niet op tijd te halen. De manier van aanbesteden die de overheid nu toevoegt, legt het prijsrisico volledig bij de markt’, zegt hij. ’We pleiten er juist voor ook methodes van aanbesteding toe te voegen die het prijsrisico verdelen tussen overheid en sector. Welke methode het beste past, hangt af van de dan geldende marktomstandigheden.’
Volledig afhankelijk van marktprijs
Dat zit zo: zonder subsidie mist een windpark een stabiele, voorspelbare inkomstenstroom en zal zo’n park voor zijn toekomstige inkomsten volledig afhankelijk zijn van de marktprijs van elektriciteit die met de windmolens wordt opgewekt. Maar het inschatten van de prijs voor de hele levensduur van een windpark is lastig, zo niet onmogelijk. Niemand weet wat de stroomprijs over 25 tot 30 jaar - zo lang gaat een windpark mee - doet.
‘Tegelijkertijd verwacht de minister dat de markt nog eens extra geld toelegt via een bod in de veiling', schrijft de NWEA in zijn reactie op het wetsvoorstel. 'Dit staat in onze ogen haaks op de publieke belangen van zekerheid van bouw en CO2-reductie.’ De NWEA vreest dat wanneer de stroomprijzen op lange termijn tegenvallen die windparken er helemaal niet komen. Of dat bestaande parken komen stil te liggen als de elektriciteitsprijs de kosten niet meer dekt.
Tulpenmanie in wind
Jasper Vis, directeur van Ørsted Nederland, een grote windparkontwikkelaar, spreekt zelfs van een mogelijke ‘tulpenmanie’. ‘Een veiling laat partijen tegen elkaar opbieden. Dat is het grootste risico om teleurgesteld te worden, omdat de partij die het meest speculatief is over de elektriciteitsprijs in de toekomst de aanbesteding wint', aldus Vis.
Juist omdat in de energietransitie in Nederland windenergie zo’n cruciale rol speelt, is het volgens de Ørsted-directeur niet verstandig nu al alle steun voor de sector te schrappen. ‘Ik ben heel blij dat we de kostprijs voor windenergie op zee zo snel naar beneden hebben gekregen en windenergie concurrerend hebben gemaakt op conventionele energiebronnen, maar bepaalde garanties van de overheid blijven voorlopig nodig.'
Overheid betaalt de aansluiting
'Duurzame energie kan nog niet zonder een rol van de overheid’, zegt Vis. Hij pleit ervoor om in de wet een andere optie op te nemen voor het toewijzen van windparken: 'contract for difference', zoals dat ook in het Verenigd Koninkrijk bestaat. Hierbij bieden partijen op basis van de kostprijs voor een windmolenpark, waarbij de overheid het verschil met de marktprijs betaalt dan wel ontvangt. Is de marktprijs van elektriciteit lager, dan krijgt de bieder subsidie, is die marktprijs hoger dan betaalt de bieder de overheid terug.
Wiebes ziet daar niets in. ‘Het belangrijkste nadeel van een “contract for difference” is dat het de subsidieverplichting tussen overheid en exploitant in stand houdt. De windparken op zee worden nooit een volledig onderdeel van de elektriciteitsmarkt’, aldus het ministerie. Bovendien houdt de minister de mogelijkheid in de wet open om windparken met subsidie aan te besteden als de marktomstandigheden wijzigen.
Kannibaliseren
Als het wetsvoorstel door de Tweede en Eerste Kamer komt, kiest de overheid een duidelijk andere koers dan de windenergiesector voorstaat.
Die koers heeft bovendien een groot risico. Want hoe meer windenergie je in het systeem brengt, hoe lager de stroomprijs wordt.’ Dat kannibaliserende effect is al in 2013 onderzocht door de Duitse energie-econoom Lion Hirth van de Herthie School of Governance in München (zie kader).
Volgens Hirth kunnen onder meer betere en krachtigere windmolens, batterijen en flexibele back-up van bijvoorbeeld gasgestookte elektriciteitscentrales het waardedalingseffect beperken, maar dat niet helemaal wegnemen. Omdat Nederland goede stroomverbindingen met het buitenland heeft en veel windparken op zee wil bouwen, die een groter deel van het jaar wind produceren, is hetwaardedalingseffect vergeleken met Duitsland wel kleiner, verwacht Hirth.
Een andere oplossing voor het kannibalisatie-effect zou een direct leveringscontract tussen een windpark en een bedrijf kunnen zijn, dat het risico van lage prijzen wegneemt. In de Verenigde Staten worden al veel contracten gesloten tussen grote bedrijven als Facebook en Amazon, die willen vergroenen en windenergiebedrijven.
Nog even wachten
De Nederlandse markt is volgens Maarten Wetselaar, directeur van de duurzame energie-activiteiten van Shell, nog niet zover. 'Hier is het nog heel moeilijk om contracten met bedrijven te sluiten die vijftien jaar lang een eerlijke stroomprijs garanderen zodat je grotewindparken rendabel kunt bouwen. De Nederlandse stroommarkt is zo concurrerend en de stroomprijs zo laag dat het voor grote bedrijven nog heel aantrekkelijk is om nog even te wachten voordat ze dat soort verplichtingen aangaan.’
Shell, dat de tweede grotewindtender in Nederland won samen met partners Eneco, Van Oord en Mitsubishi, vraagt zich dan ook net als Vis openlijk af of volledig subsidievrije biedingen wel haalbaar zijn. ‘Je moet voorkomen dat er een gat valt waarbij de bedrijvenmarkt er nog niet helemaal klaar voor is en de overheidssubsidies al wegvallen.’