Het wordt dringen op de Noordzee. In 2050 beslaan windmolenparken 20% van de Nederlandse Noordzee. Wat doet dat met de trekvogels en het zeeleven? En met de visserij? Onderzoek naar ecologische effecten is gewenst.
De Noordzee staat aan de vooravond van een ingrijpende economische en ecologische verandering die de komende decennia tientallen miljarden euro's investeringen vergt. Welke effecten de aanleg van grote nieuwe windparken, kunstmatige eilanden en waterstoffabrieken als onderdeel van de energietransitie gaan hebben op de natuur moet beter worden onderzocht. Ook is meer regie nodig om de belangen van alle betrokken partijen op de Noordzee te behartigen. Dat vinden natuurorganisaties, de visserijsector, de windenergiesector en de olie- en gasindustrie.

In het kort

De Noordzee staat aan de vooravond van een ingrijpende economische en ecologische transformatie die de komende decennia tientallen miljarden euro's investeringen vergt.

Er moeten duizenden nieuwe windmolens worden geplaatst om klimaatdoelen te halen die uiteindelijk 20% van de Noordzee veranderen in een windpark.

Het effect van die windmolens op de natuur en op andere belanghebbenden zoals de visserij moet beter worden onderzocht en er is meer regie nodig om de transformatie in goede banen te leiden.

Hun oproep komt op het moment dat er wordt onderhandeld over een klimaatakkoord, waarin naar verwachting een ambitieuze groeiagenda voor wind op zee wordt vastgelegd om Nederland klimaatneutraal te maken.

Duizenden windmolens

Honderden, duizenden of zelfs 25.000. Hoeveel nieuwe windmolens er de komende decennia in de Noordzee verrijzen, is afhankelijk van wie je spreekt of welk rapport je leest. Eén gemene deler is er wel. Het worden er veel. De windturbines zijn nodig om het aandeel duurzame energie in Nederland op te krikken tot ruim 30% in 2030.

Ter vergelijking: op dit moment staan er nog ‘slechts’ een paar honderd molens in het Nederlandse deel van de Noordzee, met een gezamenlijk vermogen van iets minder dan 1 gigawatt. Zogenoemde routekaarten van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat laten een groei zien naar een totaal opgesteld vermogen windenergie van 11,5 gigawatt in 2030.

Een vijfde van Noordzee wordt windpark

Maar daarna begint de uitrol pas echt. Om alleen al de EU-klimaatdoelstellingen te behalen, moet er in Europa ongeveer 230 gigawatt aan offshore-windenergievermogen worden ontwikkeld, waarvan 180 gigawatt in de Noordzee. Voor het Nederlandse deel komt dit neer op zo’n 60-75 gigawatt in 2050.

‘Het zal betekenen dat ruim 20% van het Nederlandse deel van de Noordzee verandert in een windpark’, zegt Floris van Hest, directeur van Stichting Noordzee, waarin verschillende natuurorganisaties en bedrijven samenwerken. Nu is dat nog 0,2%. Alleen al tot 2023 groeit dit percentage naar 2%, een vertienvoudiging. ‘Deze gigantische infrastructuuroperatie brengt een aantal risico’s met zich mee voor het ecosysteem in de Noordzee’, aldus Van Hest.

Meer offshore metingen van natuur

Die risico's betreffen de migratie van vogels, het zeeleven en veranderingen in de bodem als gevolg van de bouw van windparken. 'We denken dat op de Noordzee verschillende functies kunnen worden gecombineerd, zoals energie, voedselvoorziening en natuur, maar het wordt wel steeds meer passen en meten. Er zijn tientallen miljarden mee gemoeid, dus het is van groot belang dat er meer onderzoek komt naar de effecten', aldus Van Hest.

'Er vindt al wel onderzoek plaats naar bijvoorbeeld trekvogels, maar de modellen worden gevoed met aannames. We moeten nu echt metingen offshore gaan doen. Ja, dat is duur, maar de uitdaging van de komende decennia is zo groot dat het verstandig is van tevoren goed onderzoek te doen. Anders lopen we vast en wordt de ontwikkeling gefrustreerd door één specifieke vogelsoort, zoals we met de korenwolf op land hebben gezien.'

Effecten moeilijk in te schatten

Het risico dat een organisatie straks naar de rechter stapt voor bescherming van een 'Noordzee-korenwolf' en daarmee de economische ontwikkeling vertraagt, is 'zeker een reëel scenario', zegt Van Hest. Goed onderzoek vooraf is daarom essentieel en kan juridische kosten later in het proces besparen, denkt hij.

Dat er onderzoek nodig is, vindt ook het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). Het PBL publiceerde eerder dit jaar een aantal toekomstscenario’s voor de Noordzee. ‘De effecten van een toename van het windvermogen in 2050 met een factor 30 tot zelfs 60 kunnen maar beperkt van tevoren worden ingeschat op basis van de huidige kennis over de nadelige effecten van windparken’, aldus PBL.

Visrijke gronden

Met name in het scenario met de sterkste groei is de ruimteclaim van windenergie op zee in 2050 volgens PBL zo groot ‘dat de huidige ruimtelijke scheiding tussen windparken enerzijds en natuurgebieden en visserij anderzijds moeilijk is vol te houden, tenzij geaccepteerd wordt dat beschermde natuurgebieden en visserijgebieden niet groeien of zelfs krimpen’.

Off limit voor windparken

Ten noorden van de Waddeneilanden ligt een van de meest windrijke gebieden van de Noordzee en het gebied is voor de vissers niet van het allergrootste belang. Ideaal dus voor het bouwen van nieuwe windparken, temeer omdat Groningen grote ambities heeft voor de ontwikkeling van waterstof, waar veel groene stroom voor nodig is.

Probleem is dat het gebied 'off limit' is voor de bouw van windparken omdat de Nederlandse en buitenlandse luchtmachten er vlieg-en schietoefeningen uitvoeren. Adviesbureau Blix Consultancy deed vorig jaar in opdracht van de provincie Groningen onderzoek naar windgebieden boven de Wadden en concludeerde 'dat er in het gebied boven de Wadden in potentie veel vierkante kilometer beschikbaar is voor windparken. [Dit verlangt] wel dat, in discussie met het ministerie van Defensie, het defensiegebied enigszins verkleind wordt, dan wel verplaatst. Dit is een politiek gevoelig onderwerp waarbij het Ministerie van EZ inschat dat de haalbaarheid van eventuele verplaatsing of verkleining van het defensiegebied klein zal zijn'.

Geen wonder dus dat de visserijsector zich grote zorgen maakt. Zo klagen vissers dat de windparken die nu al zijn aanbesteed voor de kust bij Borssele precies in visrijke gronden liggen. ‘We begrijpen de energietransitie, maar we willen wel onze plek in de Noordzee behouden’, zegt Pim Visser, directeur van branchevereniging Visned. ‘Waarom worden de parken niet ergens anders op de Noordzee gebouwd?’

Stromingseffecten

‘Ik moet de vissers daar toch wel een beetje gelijk in geven’, zegt Han Lindeboom, emeritus professor mariene ecologie aan de Wageningen Universiteit. ‘Daar hebben we misschien een beetje de slag gemist. Er is vooral gekeken naar waar defensiegebied is, waar scheepvaartroutes en kabels liggen en waar olie- en gasplatforms staan, maar het zou goed zijn om de volgende keer iets beter na te denken over de locatie van windparken.’

Temeer, omdat er volgens Lindeboom meer effecten zijn van windparken op zee dan aanvankelijk gedacht. ‘Als je gaat opschalen, weten we nog niet zo goed wat daarvan de effecten zullen zijn. Zo blijkt uit recent onderzoek dat het plaatsen van een groot aantal palen bij elkaar meer impact op de ecologie heeft, dan we dachten.’ Het gaat dan om bijvoorbeeld stromingseffecten achter windmolens die de bodem kunnen omwoelen of sediment verplaatsen en daarmee het lokale ecosysteem kunnen veranderen.

Foto: Luchtturbulentie door draaiende wieken van windturbines op een windpark in Denemarken. In Nederland nemen in 2050 windparken 20% van de Noordzee (Nederlandse deel) in beslag.Foto: Christian Steiness/Vattenfall

Bron: https://fd.nl/achtergrond/1275381/steeds-meer-windparken-op-de-noordzee-legt-de-natuur-het-loodje